سانتریفیوژ آزمایشگاهی (Laboratory centrifuge) دستگاهی است که با استفاده از نیروی گریز از مرکز اجزای یک ترکیب را از یکدیگر جدا میکند.   دانشمندان معمولاً دستگاه سانتریفوژ را برای جدا کردن ذرات جامد از یک مایع یا تقسیم مخلوط مایعات به اجزای مختلف آن به کار می‌گیرند. خون و سایر نمونه‌های زیستی را معمولاً به وسیله دستگاه سانتریفوژ جدا می‌کنند.  نمونه در دستگاه سانتریفیوژ با چرخش سریع (معمولا از ۴۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ دور بر دقیقه) حول یک محور ثابت به حالت افقی و یا در زوایای مختلف درآمده و نیروی گریز از مرکز بر آن اعمال می شود.نحوه‌ کار سانتریفیوژ آزمایشگاهی بدین شکل است که یک روتور توسط یک موتور الکتریکی حول یک محور ثابت چرخانده می‌شود و نیروی گریز از مرکز ایجاد شده توسط این چرخش، باعث می‌شود تا مواد مختلف با توجه به چگالی‌هایشان از یکدیگر جدا شوند. در واقع در سانتریفیوژ بر مبنای نیروی گریز از مرکز می‌توان موادی که جرم بیشتری دارند را از موادی که دارای جرم کمتری هستند جدا کرد.از این روش اغلب برای جداسازی موادی که در حالت مایع و یا گاز هستند استفاده می‌شود. برای مثال اگر بخواهیم در یک محلول ماده A را از مادهB جدا کنیم و بدانیم که جرم مولکولی ماده A از ماده B بیشتر است، یکی از روش هایی که می‌تواند گزینه مناسبی برای ما باشد انجام عمل سانتریفیوژ و استفاده از دستگاه‌های سانتریفیوژ است.سرعت چرخش که با واحد دور در دقیقه (RPM) بیان می‌شود و نیروی نسبی گریز از مرکز (RCF) بر روی زمان جداسازی نمونه ها موثر خواهند بود. همچنین هرچقدر میزان K-factor روتور یک سانتریفیوژ کمتر باشد، زمان مورد نیاز برای جداسازی نیز کمتر است

انواع روتورهای سانتریفیوژ آزمایشگاهی:

• روتورهای زاویه ثابت
• روتورهای زاویه متغییر

–          روتورهای زاویه ثابت

این روتور‌ها جهت استفاده در سانتریفیوژهایی که قابلیت‌های بالاتر از ۴۰۰۰ دور بر دقیقه را دارند مورد استفاده قرار می‌گیرند. روتورهای زاویه ثابت دارای قطعه‌ی متحرکی نمی‌باشند و نمونه در یک زاویه‌ی ثابت قرار گرفته و در همین زاویه به گردش درمی‌آیند. این روتورها به دلیل عدم برخورداری از قطعه‌ی متحرک، در معرض تنش کمتری قرار دارند و  توانایی رسیدن به سرعت‌های بالا را دارند.زاویه قرارگیری نمونه‌ها در روتورهای زاویه ثابت بین ۲۵ تا ۴۵ درجه است که البته اکثر روتورهای زاویه ثابت دارای زاویه‌ی ۴۵ درجه هستند.نکته‌ای که باید بدان توجه داشت آن است که هر چقدر زاویه‌ی قرارگیری نمونه‌ها در یک روتور زاویه متغییر بیشتر باشد، رسوب تشکیل شده متراکم‌تر خواهد بود و زوایای کوچکتر روتور باعث پراکندگی رسوبات می‌شود.

• روتورهای زاویه متغییر

در این نوع از روتورها بالاترین سرعتی که می‌توان استفاده کرد ۴۰۰۰ دور در دقیقه یا ۴ هزار RPM می‌باشد. در ساخت این نوع از روتورها از قطعات متحرک استفاده می‌شود و بنابراین نسبت به روتورهای زاویه ثابت در تنش بیشتری قرار داشته و نیروی نسبی گریز از مرکز کمتری را ایجاد می‌کنند. در روتورهای زاویه متغییر، توانایی استفاده از آداپتورهای متنوع‌تری وجود دارد و بنابراین استفاده از لوله‌های نمونه با حجم‌ها و شکل‌های مختلفی امکان‌پذیر است.در این نوع از روتورها، لوله‌های نمونه به هنگام سکون سانتریفیوژ، به صورت عمودی قرار می‌گیرند. با چرخش سانتریفیوژ و سرعت گرفتن آن، لوله‌ها کم‌کم به صورت افقی درآمده تا در نهایت در زاویه‌ی ۱۸۰ درجه و به صورت کاملا افقی قرار می‌گیرند

حسگر بارگذاری بالانس در سانتریفیوژ آزمایشگاهی:

عدم بارگذاری صحیح، میتواند باعث کاهش طول عمر روتور شده و لرزش‌های شدید و کنترل نشده‌ای را ایجاد نماید که در نهایت باعث آسیب دائمی به دستگاه خواهد شد. مهم‌تر اینکه، عدم توازن در روتور، حتی می‌تواند باعث آسیب به کاربر یا افراد دیگر شود. یک سانتریفیوژ آزمایشگاهی مدرن، مجهز به حسگر بارگذاری بالانس است. وظیفه‌ی این حسگر آن است تا عدم توازن در بارگذاری را تشخیص داده و در صورت نیاز از شروع به کار دستگاه جلوگیری کند. بنابراین مجهز بودن سانتریفیوژ به این حسگر، علاوه‌بر افزایش امنیت کاربر، از بروز حوادث و خسارات احتمالی مرتبط با بارگذاری غیرصحیح را تا حد بسیاری کاهش میدهد.

در سانتریفیوژهای مدرن، امکان تنظیم شیب زمانی شروع (شتاب) و شیب اتمام (توقف) فراهم شده است. این ویژگی به کاربر این امکان را می‌دهد تا متناسب با نیاز خود، شتاب سرعت گرفتن و یا کاهش سرعت سانتریفیوژ را تنظیم نماید.برای مثال رسوب تشکیل‌شده به هنگام جداسازی سلول‌های محیطی تک هسته‌ای خون (PBMC) از طریق سانتریفیوژ کردن به روش گرادیان چگالی، به لرزش بسیار حساس است و در صورت افزایش و یا کاهش بسیار سریع سرعت، رسوب تشکیل شده مجددا مخلوط می‌شود. به منظور جلوگیری از مخلوط شدن مجدد فازها، پروتکل ایجاب می‌کند که سرعت سانتریفیوژ به آرامی افزایش و یا کاهش پیدا کند تا در گرادیان اختلالی ایجاد نشود

طبقه‌بندی سانتریفیوژها براساس سرعت:

 سانتریفیوژها برای جداسازی اجزای مختلف در محلول‌ها نیز از سرعت‌های متفاوتی استفاد می‌کنند که براساس میزان سرعت نیز در سه گروه متفاوت قرار می‌گیرند:

• سانتریفیوژهای با سرعت بالا:سرعت این نوع از سانتریفیوژها در حدود ۲۱٫۰۰ تا ۳۰٫۰۰۰ دور در دقیقه است. این سانتریفیوژها به دلیل سرعت بالایی که دارند ممکن است در حین چرخش روتور، دمای دستگاه بالا برود؛ به همین دلیل اغلب این نوع از سانتریفیوژها دارای سیستم خنک کننده هستند
•  سانتریفیوژهای با سرعت پایین:سرعت این مدل از سانتریفیوژها در حدود ۲۰۰۰ تا ۸۰۰۰ دور در دقیقه است. این نوع از سانتریفیوژها برای جداسازی اجزا و سلول‌های خونی مورد استفاده قرار می‌گیرند
•  اولترا ساتریفیوژها:همان طور که در بالا توضیح داده شد، این سانتریفیوژها سرعت‌های بسیار بالایی دارندو گاه به دویست هزار دور در دقیقه می رسد. از این رو معمولا دارای سیستم خنک کننده و یخچال هستند. از این سانتریفیوژها برای جداسازی اجزای بسیار کوچک و ماکرومولکول‌های زیستی استفاده می‌شود

نکات ایمنی کار با سانتریفیوژ آزمایشگاهی

• هر لوله‌ دارای حداکثر ظرفیت پُرکردن است، که این حداکثر مقدار معمولاً دو سوم یا ۸۰ درصد حجم کل آن است. هیچگاه لوله‌ی نمونه را بیش از حداکثر ظرفیت خود پر نکنید. با این کار اطمینان حاصل می‌شود که نمونه در هنگام سانتریفیوژ شدن، با درب لوله هیچ تماسی نداشته باشد
• چنانچه به هنگام سانتریفیوژکردن، یکی از لوله‌ها شکست، قبل از انجام سانتریفیوژ مجدد، باگت‌ها، آداپتورها و محفظه‌ی روتور را از تکه‌های شیشه پاکسازی و تمیز کنید
• بعد از اتمام فرآیند سانتریفیوژ، حداقل ۱۰ دقیقه صبر کنید تا آئروسل‌ها ته‌نشین شوند و سپس درب سانتریفیوژ را باز نمایید
• در صورت شکستن و یا ترک خوردن لوله‌ی نمونه، درب سانتریفیوژ را حداقل تا ۳۰ دقیقه باز نکنید
• همواره توجه داشته باشید که نمونه‌ها را به صورت صحیح و متوازن در سانتریفیوژ قرار دهید
• قبل از راه‌اندازی سانتریفیوژ، مایعات ریخته شده در داخل روتور را کاملا تمیز و پاک کنید
• توصیه می‌شود سانتریفیوژ را بدون قرار دادن باگت‌ها به راه نیندازید
• سانتریفیوژ باید کاملا صاف و افقی قرار گیرد تا دستگاه در صورت عدم تعادل در حین کار حرکت نکند. سانتریفیوژ باید روی سطح محکم و صاف قرار گیرد
• سانتریفیوژهای میکرو و هماتوکریت نیازی به رعایت موازنه ندارند، چون وزن موتور خیلی بیشتر از وزن و محتویات لوله‌­های موئینه است و اثر وزن یک لوله موئینه بسیار ناچیز و قابل چشم ­پوشی است
• پیچ تنظیم سرعت سانتریفیوژ باید به آرامی چرخانده و زیاد شود
• در صورت شنیدن صدای ناهنجار یا لرزش غیر­عادی، فوراً سانتریفیوژ را خاموش کنید
• برای ایمنی بیشتر، استفاده ازسانتریفیوژهای دارای درب قفل‌­دار توصیه می‌شوند
• از سرعت بیش از حد لزوم استفاده نکنید.

چگونگی نگهداری از دستگاه سانتریفیوژ

• باید دستگاه را هر ۳ ماه یکبار سرویس کرد و نسبت به سالم بودن قطعات آن اطمینان حاصل کرد
• با استفاده از یک کرنومتر دستی لازم است هر ۳ ماه یکبار زمان سنج دستگاه را کالیبره کرد
• با استفاده از یک تاکومتر باید سرعت دوران دستگاه را هر ۳ ماه یکبار کالیبره کرد

شرکت های معتبرسازنده سانتریفیوژ آزمایشگاهی در ایران:

• شرکت اندیشه سازان سلامت پارسیان
• شرکت شیمی پژوه
• شرکت پارس آزما
• شرکت کاوش مگا
• شرکت ارمغان طب
• شرکت بهسان

برندهای معتبر وارداتی دستگاه سانتریفیوژ:

• برند HETTICH آلمان
• برند EPPENDORF آلمان
• برند MEMMERT آلمان
• برند LABOGENE دانمارک
• برند ZENITH LAB  چین